TEMET
Sığınak Sistemleri

TEMET OY HAKKINDA KISA
AÇIKLAMA
ADS, Askeri ve Sivil Amaçlı
Sığınakların Tasarımı, Sığınaklarda NBC Korunma Sistemlerinin Kurulması, Mevcut
Sistemlerin Yenilenmesi ve Modernize Edilmesi, NBC Algılama, Erken Uyarı ve Alarm
Sistemlerinin Tesisi konularında faaliyet gösteren TEMET OY (Finlandiya)
firmasının Türkiye Temsilcisidir.
Temet, 1953’te kurulmuş, Helsinki/Finlandiya merkezli
bir özel sektör kuruluşudur. 1957’den itibaren yüksek nitelikli sığınak ekipman
teknolojilerinin araştırılması, geliştirilmesi, planlama ve üretimi alanında
uzmanlaşmıştır.
1953 yılından bu yana, başta Finlandiya, ABD ve diğer
NATO ülkeleri olmak üzere dünya çapında çok sayıda projeyi gerçekleştirmiş
bulunan TEMET OY, TEMET GROUP Üyeleri TEMET INSTRUMENTS OY ve ENVIRONICS OY, çözüm
ortakları JP-SUORAPLAN OY ve EUROSHIELD OY ile birlikte, halihazırda dünyanın en önde
gelen Sığınak ve Sığınaklarda NBC-Korunma Sistemleri firmasıdır. Yanısıra, TEMET
OY, sığınak yönetimi için geliştirilmiş XENVI® (Intelligent Realtime Safety and
Environment Control System) yazılımı temelinde, mükemmel bir Sığınak İşletim ve
Çevre Yönetimi çözümü de sunmaktadır.
Temet’in ARGE çalışmalarının sonuçları çeşitli
uluslararası askeri ve sivil laboratuvarlarda yeniden test edilmektedir. Bu testler
sırasında, Temet ekipmanlarının özellikleri, en yeni standartlara ve teknik gereklere
göre ölçümlenmektedir.
Bugüne kadar İskandinavya, Avrupa, ABD, Ortadoğu ve
Uzakdoğu’da sayısız askeri ve sivil projenin yanı sıra, yalnızca Finlandiya’da
Temet OY tarafından üretilmiş ve projelendirilmiş çok sayıda askeri ve sivil
sığınak ile 20.000’in üzerinde komple NBC filtre sistemi hizmete sokulmuştur.
SIĞINAK TASARIMININ
GENEL YÖNLERİ
Tarih boyunca insanoğlu
doğanın ve diğer insanların istenmeyen saldırılarına karşı kendini savunmak için
büyük çaba göstermiştir. Kısa süre öncesine kadar cephenin çok gerisindeki bir
askeri üs, şehir veya kamu tesisi tehditlere ve hasarlara karşı korunaklı kabul
edilmekteydi. Bugün ön cephe söz konusu değildir ve savaş alanının
ölümcüllüğü her kenti ve askeri tesisi tehdit etmektedir. Modern savaşta sofistike
uydu haberleşmesi, iyi organize edilmiş istihbarat ağı ve akıllı silahlar sayesinde
tüm hedefler vurulabilmektedir. Bu tehdide karşı mühendisler insan hayatını ve
yaşamsal tesisleri koruyabilmek için büyük çaba harcamaktadırlar.
Modern savaş teknolojisine karşı koymanın en etkili
yöntemi, insanların ve önemli tesislerin korunması için sağlam sığınaklar
oluşturulmasıdır. Hiçbir biçimde tahrip edilemez bir sığınak yapılmasının
mümkün olmamasına karşın, iyi korunmuş bir hedefi yok etmek için saldırganın da
çok büyük çaba harcaması gerekecektir. Saldırgan, karşısında iyi korunmuş bir
hedef bulduğunda, olası kayıpları ve bedelini düşünerek saldırı planını gözden
geçirmek ve büyük olasılıkla saldırıdan vazgeçmek zorunda kalacaktır. Bu nedenle
bir sığınak, yerinde bir yatırım olarak bir sigorta poliçesi ile
karşılaştırılabilir.
Bu yazıda modern sığınakların dizaynına ilişkin,
potansiyel tehdit ve silahların etkileri, sığınak güçlendirme teknolojisi ve yaşam
destek sistemlerinin önemi, zehirli gazların anında tespiti, iletişim ve güvenlik
sistemlerinde temel gereksinimler ve sığınak işletimi ve yönetimi gibi bazı
yaklaşımlar yer almaktadır.
SİLAHLARIN ETKİLERİ VE TEHDİT
SENARYOLARI
Yapılan tüm silah kısıtlama anlaşmalarına karşın
dünyadaki silah stokları, hala, dünya üzerindeki tüm yaşamı yok edecek boyuttadır.
Nükleer silahların yarattığı tehdit ve verdiği hasarın boyutları, İkinci Dünya
Savaşı’ndaki ilk kullanımlarından bu yana oldukça iyi anlaşılmıştır. Modern
konvansiyonel silahların yok etme güçleri ve ne kadar etkili oldukları 90’lı
yıllarda Ortadoğu’da ve hatta Avrupa’da yaşanan savaşlarda açıkça ortaya
çıkmıştır.
Bugün potansiyel tehlike, dünya çapında bir krizden
ziyade hemen her yerde patlayabilecek bölgesel anlaşmazlıklardan kaynaklanacak tehdit
senaryolarında görülmektedir. Günümüzde böyle bir savaşta, gün geçtikçe
etkinliği artan konvansiyonel silahların yanı sıra kimyasal ve biyolojik silahlar da
kullanılacaktır. Her halükarda en modern, hedefi şaşmayan silahlarla sadece askeri
tesislerin vurulması durumunda dahi doğru-düzgün sığınaklara sahip olunmadığı
taktirde yine siviller, modern savaşın gerçek kurbanları ve kaybeden tarafı
olacaklardır.
Benzer diğer bir senaryo da, bir kaza veya terörist
saldırı sonucunda nükleer patlama veya kimyasal ajanların yayılmasıdır. Böyle
durumların geniş bölgelerde uzun süreli etkileri olacaktır. Bu tür istenmeyen
durumlar için sığınaklar en efektif korunma yoludur.
KONVANSİYONEL SİLAHLAR
Mermiler, toplar, roketler, mayınlar, füzeler ve diğer
patlayıcı cihazlar sağlamlaştırılmış koruyucu binalar ve sığınaklara karşı
kullanılan silahlar, konvansiyonel silahlardır. Etkinin ve patlamanın şekline göre
hedefi farklı şekillerde etkilerler. Konvansiyonel silahların esas etkisi içeri girme,
aşırı basınç yaratma, şok yükü ve tahriptir.
NÜKLEER
SİLAHLAR
Nükleer silahların etkileri arasında uzun süreli
pozitif ve negatif basınç, zemin şok yükleri, yoğun termal radyasyon, nükleer
radyasyon ve elektromanyetik dalgalar yer alır.
Patlamanın etkisi ulaştığında basınç, normal
atmosferik basınçtan en yüksek değere ulaşır ve saniyeden çok daha kısa bir
sürede tekrar normal seviyeye iner. Bu pozitif evreyi negatif evre takip eder ve basınç
kısa süre için normalin altına düşer. Yapı üzerinde oluşan yükteki bu ani
değişiklikler ve muazzam patlama enerjisinin ürettiği hızlı hareketlere karşı
korunma için tüm yapılarda şok dayanıklılığı gereklidir.
Termal radyasyon, patlamayla beraber ortaya çıkar ve çok
kısa sürelidir. Sığınak yapılarının sadece dış kısımlarını yakar. Ancak
patlama sonucu sığınağın etrafında uzun süreli yangınlar çıkabilir ve bu da
havadaki oksijenin azalmasına ve aşırı ısı yüküne neden olur.
Nükleer radyasyon üç kategoriye ayrılır: İlk Nükleer
Radyasyon patlamanın ardından yaklaşık bir dakika boyunca yayılır; kalıcı
radyasyon daha sonra yayılır, radyoaktif maddenin gökyüzüne yükseldikten sonra yere
inmesi (yerel serpinti) ya da daha sonra (gecikmiş küresel serpinti) olarak ortaya
çıkar. Elektromanyetik dalgalar asimetrik çevrede meydana gelen nükleer patlamalarda
ortaya çıkan keskin titreşimli radyo dalgalarından oluşan elektromanyetik
radyasyondur (EMP). Yoğun elektrik ve manyetik alanlar geniş bir alanda korumasız
elektrikli eşyalara hasar verir; EMP canlı organizmalara zarar vermez.
KİMYASAL
VE BİYOLOJİK SİLAHLAR
Kimyasal ve biyolojik silahlar değişik şekillerde hedefe
püskürtülen veya gönderilen tahriş edici, zehirleyici ve patojenik ajanlardan oluşan
geniş bir gruptur. Terörist gruplar veya ülkeler tarafından kullanılması mümkün
potansiyel savaş ajanları arasında hardal gazı, sinir gazı, sarin, soman veya VX gibi
kimyasal savaş ajanları ve Botulism, Toxin, Anthrax (şarbon) ve Variola gibi bakteriler
yer alır. Pratikte mevcut ve laboratuarda geliştirilen tüm hastalıklar da savaş
ajanı olarak kullanılabilirler.
SIĞINAK TASARIMININ BİLEŞENLERİ
Modern bir sığınak, insanları hayatta tutma hedefi olan
endüstriyel bir işlem olarak dizayn edilmelidir. Bir kriz esnasında özel koruyucu
ekipmanlarla donatılmış büyük sığınak yapıları, dışarısı ile korunaklı
içerisi arasında insanların, malların, ekipmanların ve yaşam destek sistemlerinin
tüm zararlı etkilere karşı istenen düzeyde korunmasını sağlayan koruyucu bir
sınır hattı oluşturmalıdır.
Sığınak dizaynı, kefelerinde korunma düzeyi ile
inşaat maliyetleri olan bir terazinin dengelenmesi gibidir. Sığınak sahibi daha fazla
yatırım yaptığı sürece daha yüksek korunma sağlanabilir. Silahların etkileri
konusunda müşteri ile uzlaşma ve gerekli yüke uygun şekilde dizayna karar verme en
önemli noktadır. Ancak o zaman istenen korunma düzeyi sağlanabilir.
GÜÇLENDİRME TEKNOLOJİSİ
Sığınağın iç ortamı gerekli koruyucu bariyerlerle
dış dünyadan izole edilmelidir. Modern bir sığınakta patlama ve giriş korunması,
gaz sızdırmazlık ve EMP korunması gibi değişik bariyerler kullanılması gerekir. Bu
bariyerler genellikle güçlendirilmiş betonla inşa edilir ve tüm geçişler gaz
sızdırmaz ve patlamaya dayanıklı kapılarla, havalandırma sistemi ise patlamadan
koruyucu valflerle korunur.
- Patlamaya Karşı Dayanıklılık
Güçlendirme teknolojisinin en önemli unsurlarından
biri, patlamanın etkilerine karşı dizayndır; ki, bu da sığınak duvarlarının
kalınlığını, sığınağın maliyetini ve patlamaya dayanıklı özel ekipmanlar
için gereksinimleri ortaya koyacaktır. Mühendisin yapması gereken, sığınak
yapısının karşılaşacağı direncin yanı sıra, patlamaya dayanıklı kapılar,
duvarlardaki kablo ve boru geçişleri, ve havalandırma sistemleri üzerindeki direnci de
hesaba katacak hasar eğrisi analizini temel almaktır.
Sığınak, zehirli ajanların girişine karşı
güçlendirilirken tüm giriş çıkışlarda gaz sızdırmazlık düzenlemeleri
yapılmalı ve içeride yapay bir atmosfer yaratılacak şekilde uygun havalandırma
sistemi kurulmalıdır. Pratikte böyle bir sistemde geçişler için gaz sızdırmaz
kapılar ve kapaklar, havalandırma kanallarında ise gaz sızdırmaz valfler
kullanılır.
Sığınak zemin su seviyesinin altında inşa edilecekse
tüm yapı ve bağlantılar zemin suyunun girişine karşı korunaklı dizayn edilmelidir.
Hassas elektronik
ekipmanların bulunduğu sığınak bölmeleri metal kaplama veya çelik ağ kullanılarak
kaplanmalıdır. Tüm havalandırma deliklerine EMP ızgaraları yerleştirilmeli ve
diğer elektromanyetik etkilere karşı da EMP filtreleri kullanılmalıdır.
Sığınağa yakın bir yerde meydana gelecek patlama şok
yükü yaratır. Şiddetli şoka dayanıklı dizayn edilmemiş ekipmanlar, şok
yüklerinin etkisini önleyebilmek için özel şok izolatörleri üzerine monte
edilmelidir.
GEÇİCİ YAŞAM DESTEK SİSTEMLERİ
Modern silahlar çevreyi ciddi şekilde tahrip etmekte ve
tekrar yaşanamaz hale getirmektedir. Bu nedenle sığınak içinde yapay bir atmosfer
yaratılarak içerideki insanların minimum destekle kurtulmasını sağlamak gereklidir.
- Havalandırma
Dışa kapalı evrede sığınak içindeki hava
sirküle edilir, filtrelenir ve temizlendikten sonra tekrar sığınak içine verilir.
Gerekli olduğu durumlarda özel ekipmanlar kullanılarak oksijen eklenir, karbondioksit
ise atılır. Sığınak hafif yüksek basınçta tutulur.
Filtrasyon evresinde dışarıdaki hava minimum
miktarda alınır, NBC filtrelerinde temizlenir ve sirküle edilen hava ile
karıştırılarak sığınak içine verilir. NBC arıtma sistemi aynı zamanda sığınak
içinde pozitif basınç yaratarak içeriye zehirli ajan girmesini önler.
By-pass evresinde normal kullanım zamanlarında
olduğu gibi dışarıdaki hava doğrudan içeri alınır. İçerideki kirlenmiş hava
tuvaletler ve girişlerden dışarı atılır.
Sığınak yapısı ve çevresi sığınak içindeki
ısıyı emmediği sürece içerideki havayı serinletmek ve ortam ısısını kabul
edilebilir limitlerde tutmak için klima sistemi gerekir. Gaz sızdırmazlık bölgesi
dışına yerleştirilen yoğunlaştırıcılar, her koşulda düzgün çalışmak üzere
patlamalara ve konvansiyonel silahların diğer doğrudan etkilerine karşı korunmalı
olarak dizayn edilmiştir. Isıtma için yapılması gereken düzenlemeler soğutma kadar
kritik değildir.
- Enerji Kaynağı

Sığınak içindeki yaşam destek sistemleri için
güvenilir enerji kaynağı önemlidir. Sığınaklar enerji dağıtım şebekesine
bağlıdır. Enerji kesintisi halinde sığınağın dizel jeneratör sistemi devreye
girer. Jeneratör sayısı sığınağın önemine göre değişir.
Zorlu sığınak koşulları sağlam ve dayanıklı
aydınlatma sistemlerine ve kablolamaya sahip, yüksek neme ve titreşimlere dayanıklı
olmalıdır. Yedek enerjinin yanı sıra önemli odalar ve koridorlar için akülü acil
durum aydınlatması zorunludur.
- İhtiyaç Kaynakları ve Atıklar
Su tankları sığınaktaki herkes için yeterli içme ve
temizlik suyuna sahip olmalıdır. Yiyecek deposu kuru ve konserve gıdalar içermelidir.
Yataklar, radyo, kurtarma ekipmanları ve temel tıbbi malzemeler bulunmalıdır. Acil
durum jeneratörleri için yeterli yakıt stoku bulunmalıdır.
Atıklar ve sızıntı suları bir atık tankında
toplanmalı ve mümkün olduğunda dışarıya pompalanmalıdır. Sığınma dönemlerinde
sulu tuvaletler yerine kuru tuvaletler kullanılmalıdır.
SABİT SIĞINAK UYGULAMALARINDA
KİMYASAL AJAN TANIMLAMASI
- Dıştaki Havanın Real-Time İzlenmemesi Sığınaktaki NBC
Korumasını Etkisiz Kılar.
Sığınağın sağlam olması ve havalandırma sisteminin
en üstün korumayı sağlaması, sığınaktaki insanların korunması için yeterli
değildir. Hava temizliğinin sürekli ve her an (realtime) izlenmemesi, sığınak
havalandırmasının etkili çalışmamasına neden olur.
- Kimyasal Ajan Tespiti – Sığınak Yönetiminin En Önemli
Noktası
Modern bir NBC korunmalı sığınak elektronik kimyasal
ajan tespit sistemiyle donatılmış olmalıdır. Böyle bir sistemin amacı, sığınak
yönetimine doğru bilginin verilmesini ve normal (bypass) konum, kapanma konumu ve
filtrasyon konumu evrelerinin seçimini sağlamaktır.
Sabit sığınak uygulamalarında kullanılacak olan
kimyasal tespit sistemi, diğer taşınabilir veya bölgesel cihazlarda bulunan
özelliklerden daha fazlasını gerektirir. Sabit detektör sisteminde bulunması gereken
özellikler şunlardır:
- Cihaz, minimum bakımla, içeri giren havayı sürekli
izleyebilmelidir.
- Cihaz sinir gazlarıyla diğer zehirli gazları birbirinden
ayırt edebilmelidir. Sinir gazları diğer kimyasal savaş ajanlarına oranla çok daha
yüksek derecede zehirleyici olduğu için bu çok önemlidir.
- Sistem çok kısa sürede yanıt verebilmelidir. Korunma
önlemleri alınmadan önceki süre içerisinde sığınağa girecek zehirli gazları
sınırlandırmak için çabukluk hayatidir.
- Sistem gaz konsantrasyonunun tehlikeli sınırın altına
düştüğünü tespit edebilmeli ve normal havalandırmaya dönmeyi ve sığınak
havasında kalmış olabilecek kalıntıların temizlenmesini mümkün kılmalıdır.
- Sistem, NBC filtrasyon ünitesiyle entegre edilebilmeli ve
havalandırma sisteminin otomatik işleyişini sağlayabilmelidir.
Sistemin, sığınak içine girmesi muhtemel zehirli
ajanlar hakkında niteliksel ve niceliksel veriler sağlaması da önemlidir. Sıradan bir
sabit kimyasal ajan detektörü sığınağın doğru yönetilmesi için yeterli
değildir. Bu durumda, sığınak, kimyasal savaş ajanlarının algılanıp
tanımlanmasına ayarlanmış multicomponent bir gaz detektörü ile de donatılmalıdır.
FT-IR gaz analizörü hakkında detaylı bilgi TEMET OY’den sağlanabilir.
İLETİŞİM
VE GÜVENLİK SİSTEMLERİ
Sığınaklar dışarı ile bağlantıyı sağlayacak
telefon sistemine sahip olmalıdır. Telefon sistemi uzantılara, halka açık hatlara,
özel hatlara ve veri iletişimine sahip olmalıdır. Telefon şebekesinden gelen
çağrılar doğrudan iç hatlara veya operatöre bağlanabilmelidir.
Radyo telefon sistemi telsiz telefondur. Gönderim baz
istasyonundan yapılır ve radyo link tarafından alınır. Gelen çağrılar bağımsız
radyo telefonlara veya normal telefonlara operatör tarafından bağlanabilir. Tüm
iletişim, dokümantasyon için ortak çok kanallı kayıt sistemine bağlanabilir.
Dahili iletişim için sığınakta adresleme sistemi
kurulur ve sesli anonslar ile radyo programları için kullanılır. Hoparlörler
değişik dağıtım gruplarına bölünür ve bilgi yalnızca ilgili birimlere iletilir.
Hem karar verme, hem de eğitim amaçlı olarak
görsel-işitsel sistemler kullanılır. Bu sistemler sinyal kaynağı olarak bilgisayar
veya video sistemi ile data veya video projektörlerinden oluşur. Elektronik haritalar da
kullanılabilir.
Alarm ve uyarı sistemleri herhangi bir tehlikeli durumda
koruma ve uyarı işlevi görür. Bir yangın alarm sistemi her zaman çalışır
durumdadır. Dışarıdaki havanın kalitesi, devamlı olarak multicomponent gaz
detektörü ile izlenir. Sığınak izleme sistemi, sığınak kapılarını ve
havalandırma valflerini devamlı olarak izler.
Barış zamanı kullanımı için dış kapılar uzaktan
kumandalı kilitler, kart okuyucular ve CCTV destekli interkom kapı setleri ile
donatılır. Giriş çıkışlar sığınak kumanda odasında bulunan TV ekranından
izlenebilir.
KULLANILABİLİRLİK VE YÖNETİM
Modern bir sığınak, en zor koşullarda dahi insanların
hayatta kalmasını sağlayacak komplike bir teknik sistemdir. Sığınağın korunma
sınıfı yükseldikçe yaşam destek sistemleri daha sofistikedir ve kullanımı için
daha çok personel gerekir. Acil durumda sığınaktaki insanların hayatı ekipmanlara
bağlıdır. Bu nedenle sığınak personeli ve yöneticileri en güç şartlar altında
dahi işlerini en iyi şekilde yapmak üzere eğitilmiş olmalıdırlar.
Orta veya yüksek korunma sınıfındaki sığınakların
maliyeti yüksek olabilir, ancak barış zamanında doğru şekilde kullanılarak
sığınağın işletim maliyeti düşürülebilir ve hatta yatırım maliyetleri de
karşılanabilir. Ancak bu kullanım, binanın sığınak olma özelliğine zarar
vermemeli ve barış zamanından acil durum kullanımına geçiş süratle
yapılabilmelidir.
Sığınak yönetimi barış zamanlarında da sığınaktan
sorumlu olmalı ve deponun, ihtiyaç malzemelerinin ve personel eğitiminin sağlanması
görevlerini devam ettirmelidirler.
NBC tehditlerine karşı sığınakların değişik
kullanım şekilleri vardır. Korunma genelde kapalı devre moduyla başlar. Dış mekanda
zehirli madde yoğunluğu devam ettiği veya yangın vb nedenlerle karbonmonoksit oranı
yüksek olduğu sürece kapalı devre modu devam eder. Hava, filtreler yoluyla
temizlenebilecek duruma geldiğinde filtreleme evresine geçilir. Tehlike geçtikten sonra
sığınak içindeki havanın taze hava ile yenilenmesi için by-pass moduna geçilir.
Sığınak yönetim personelinin esas görevi eğitim,
kaçış, erken uyarı, sığınma ve sakinleştirme etkinlikleridir. Bu, acil
durumlardaki sığınağa kapanma evresinde, mevcut duruma ve tehlikelere ilişkin
bilgilerin iletişim sistemleri yoluyla toplanması ve ilgili birimlere
dağıtılmasıdır. Sığınak yönetimi, doğru bilgiyi seçmek ve sığınağı bu
doğrultuda yönetmek üzere eğitilmelidir.
SAVUNMA POLİTİKASININ BİR PARÇASI
OLARAK SIĞINAKLAR
Günümüz dünyasının tehditleriyle karşı karşıya
kalan, devletlerin silahsızlanma ve saldırılar veya kazalar karşısındaki iyi
niyetine tam güveni olmayan veya endüstriyel tesisleri güvenlik altına almak isteyen
herkes için tek çare, kaçış için planlar yapmak, etkili bir erken uyarı sistemi
kurmak ve beklenen tehditlere karşı sığınaklar inşa etmektir.
Sığınaklar yapılması bir güvenlik yatırımıdır.
Savunan taraf kendi sığınaklarına ne kadar yatırım yaparsa, saldırganın da
amacına ulaşmak için o kadar harcama yapması gerekir. Bu nedenle sığınaklar,
insanların prim ödeyerek sahip oldukları ancak hiçbir zaman kullanmak zorunda kalmayı
istemeyecekleri bir sigorta poliçesi gibidir. En kötü olasılık gerçekleşse bile,
sığınaklar yatırımı geri ödeyeceklerdir.
|